Σκαρφαλωμένο στις πλαγιές της Κλεισούρας, στα Πέντε Πηγάδια του Δήμου Ζηρού, βρίσκεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ιστορικά κάστρα της Ηπείρου – και ταυτόχρονα ένα από τα πιο εγκαταλελειμμένα. Το Κάστρο των Πέντε Πηγαδιών δεν είναι απλώς ένα πέτρινο κατάλοιπο του παρελθόντος, είναι ένα μνημείο με τεράστια ιστορική και αρχιτεκτονική αξία, που μένει στη σκιά της αδιαφορίας των αρμόδιων αρχών.
Η ιστορία…
Το φρούριο μικρών σχετικά διαστάσεων, γνωστό ως «Κάστρο Πέντε Πηγάδια», είναι δημιούργημα των αρχών του 19ου αιώνα και εντυπωσιάζει με τη σταυρόσχημη διάταξή του στην κάτοψη και τους δύο εξέχοντες προμαχώνες. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει παλαιότερο ερειπωμένο φρούριο με αναφορές από τον Γάλλο Pouqueville, το οποίο σχετίζεται πιθανότατα με το «Κάστρο Κουρτ Πασά».
Την εικόνα της περιοχής συμπλήρωναν, επίσης, τα πηγάδια και το χάνι, στο οποίο, μάλιστα, είχε διανυκτερεύσει ο γνωστός περιηγητής Hughes. Κατά τον Αραβαντινό, το «νεότερο» επομένως οχυρό είναι ανακατασκευασμένο από τον Αλή πασά.
Μετά την πύλη, πάνω από την οποία σώζεται λιθανάγλυφο, με τη βοήθεια διασταυρούμενων κλιμάκων, ανέβαινε κανείς στον 2ο όροφο. Το συγκρότημα επομένως, στο σύνολό του, έχει μια ιδιαίτερη μορφή και, παρόλο που ο Μακρυγιάννης, το περιέγραψε «σαν χάνι που το έφτιαξαν οι Τούρκοι σαν κάστρο», στα μάτια μόλων παρουσιάζεται ιδιαίτερα μεγαλοπρεπές, ενώ υπάρχουν διάφοροι νεότεροι θρύλοι και παραδόσεις.
Λόγω της επίκαιρης θέσης του, τόσο στο κάστρο όσο και στη γύρω περιοχή διαδραματίστηκαν πολεμικές συρράξεις από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 αλλά και στη συνέχεια, όπως στον πόλεμο του 1897 και στους Βαλκανικούς πολέμους. Στη Γερμανική κατοχή χύθηκε και άλλο αίμα και το μνημείο πεσόντων, ανάμεσα από τα δύο φρούρια, παλαιό και νέο, υπενθυμίζει τους αγώνες στο διάβα του χρόνου σε αυτή τη θέση.
Οι πιο θρυλικές μάχες δόθηκαν μεταξύ Σουλιωτών και τουρκικών στρατευμάτων, με νικηφόρα αποτελέσματα για τους Σουλιώτες και τους συνεργάτες τους, τους «Τούρκους του Αλή πασά». Σε μάχη στα Πέντε Πηγάδια υπό την ηγεσία του Μάρκου Μπότσαρη «το φρούριο παραδόθηκε αμαχητί στους Σουλιώτες» καθώς η σουλτανική φρουρά που το πολιορκούσε πληροφορούμενη και μόνο την έλευσή τους το εγκατέλειψε. Ο Μακρυγιάννης αναφέρεται και αυτός στην περιοχή και σε νικηφόρα μάχη για τους Έλληνες και τον «σκοτωμό των Τούρκων» και διάλυση του στρατεύματός τους.
Και η λήθη
Η πέτρα του κάστρου “μιλάει” για σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Αν μπορούσε, θα αφηγούνταν πολύ περισσότερα από όσα αναγράφονται σε βιβλία.
Και όμως, αυτό το ζωντανό κομμάτι ιστορίας σήμερα δεν προβάλλεται, δεν συντηρείται, δεν αναδεικνύεται. Αντίθετα, έχει αφεθεί να μαραζώνει. Χόρτα και θάμνοι έχουν κυριεύσει τον χώρο, δεν υπάρχει καμία τουριστική ή πολιτιστική σήμανση. Επισκέπτες; Μάλλον λίγοι και… τυχαίοι, όσοι το ανακαλύψουν ψάχνοντας.
Αν το ίδιο κάστρο βρισκόταν στη Γαλλία, την Ιταλία ή έστω σε κάποια πιο “τουριστικά ευαίσθητη” περιοχή της χώρας μας, σήμερα θα αποτελούσε σημείο αναφοράς. Θα υπήρχαν ξεναγήσεις, εισιτήρια, φωτισμός, φυλλάδια και τουρίστες που θα ανέβαιναν μέχρι εκεί για να θαυμάσουν την ιστορία και τη θέα. Στην Ήπειρο όμως, η λήθη δείχνει να είναι πιο ισχυρή από το ενδιαφέρον.
Είναι ενδεικτικό πως ακόμα και πολλοί Ηπειρώτες αγνοούν την ύπαρξή του. Το κάστρο είναι σχεδόν… θρύλος. Όπως και η ιστορία του Έλληνα τεχνίτη που, σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, κατασκεύασε το κάστρο σε σχήμα σταυρού εξοργίζοντας τον Τούρκο διοικητή, ο οποίος πίστεψε ότι τον κορόιδεψαν. Ο τεχνίτης εκτελέστηκε και η ιστορία έμεινε κρυμμένη στις πέτρες και στις σιωπές των αιώνων.
Σήμερα, ο πραγματικός κίνδυνος για το κάστρο δεν είναι οι πολιορκητές – είναι η αδιαφορία. Όσο οι αρμόδιες υπηρεσίες το αγνοούν, όσο οι τοπικοί φορείς το παρακάμπτουν, και όσο οι πολίτες δεν το απαιτούν, το κάστρο των Πέντε Πηγαδιών θα παραμένει “απόρθητο” από την αγάπη και το ενδιαφέρον που του αξίζει.
