Οι μνήμες από την εκτέλεση των 49 Προκρίτων της Παραμυθιάς ζωντάνεψαν στις εκδηλώσεις που κορυφώθηκαν στην περιοχή.
Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου του 1943.. Στη Σκάλα Παραμυθιάς, σκοτώθηκαν έξι Γερμανοί σε μάχη με αντάρτες. Αυτό ήταν η αφορμή για ένα προαποφασισμένο έγκλημα. Στα γραφεία της Κομμαντατούρας, οι λογαριασμοί είχαν γίνει. Ένας προς δέκα. Οι ανακοινώσεις του γερμανού φρούραρχου της Παραμυθιάς το έλεγαν καθαρά: «…δια κάθε δολοφονία ή τραυματισμόν Γερμανού στρατιώτου, θα εκτελούνται 10 χριστιανοί Έλληνες πολίτες εκ Παραμυθίας και των πέριξ χωριών».
Όλα ξεκίνησαν στις 11 το βράδυ της 27ης Σεπτεμβρίου. Ο Γερμανός Φρούραρχος της Παραμυθιάς, εξέδωσε γραπτές ανακοινώσεις για τις συλλήψεις. Το σύνθημα έδωσε μία φωτοβολίδα. Μια γερμανική φάλαγγα έζωσε από παντού την περιοχή και απέκλεισε όλες τις διόδους από και προς την Παραμυθιά. Χαλασμός ακολούθησε. Ομάδες συλλήψεως, αποτελούμενες από 2 μουσουλμάνους και έναν Γερμανό, βγήκαν στις γειτονιές.
Τα σπίτια που εισέβαλαν ήταν προκαθορισμένα και αφορούσαν την αφρόκρεμα της Παραμυθιάς. Μια ομάδα πολιτών, που αποτελούνταν από επιφανείς άνδρες της Παραμυθιάς κάθε ηλικίας, ακόμη και ανήλικοι. Ήταν όλοι τους διαλεγμένοι ένας προς έναν… ήταν οι Πρόκριτοι. Ο ιερέας, ο γυμνασιάρχης, 3 δάσκαλοι, δημόσιοι υπάλληλοι, ο διευθυντής της Αγροτικής Τράπεζας, ο γιατρός, ο συμβολαιογράφος και πολλοί άλλοι, 52 άνθρωποι συνολικά. Την κατάσταση είχαν συντάξει οι «Τουρκοτσάμηδες» με πρωτεργάτες τους αδερφούς Ντίνο.
Με τη βία τους μετέφεραν στις υπόγειες αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου Βούλγαρη μέχρι να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Την απόφαση για την εκτέλεση, ανακοίνωσε στους συλληφθέντες ο Γερμανός Διοικητής την νύχτα της 28ης Σεπτεμβρίου όπου και τους επισκέφθηκε στην αίθουσα του δημοτικού σχολείου. Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος, κοντά στο ξημέρωμα, έψαλλε τη νεκρώσιμη ακολουθία.
Την επομένη, στις 5 το ξημέρωμα, τους έβγαλαν στο προαύλιο. Με τη συνοδεία μουσουλμάνων και Γερμανών οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης. Προπορευόταν όχημα ερπυστριοφόρο, για να καλύπτει τις φωνές τους.
Στον τόπο της εκτέλεσης έφτασαν και οι 52. Εκεί ο φρούραρχος απελευθέρωσε 3 άτομα καθώς με όσους είχαν εκτελεστεί 10 ημέρες πριν στο σχολείο Βούλγαρη, είχε συμπληρωθεί ο αριθμός της φρίκης.
Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούσαν οκτώ Γερμανοί εθελοντές και έξι Τσάμηδες. Τον μαζικό τάφο, τον είχαν ανοίξει αγρότες που είχαν υποχρεωθεί σε καταναγκαστική εργασία. Η εκτέλεση έγινε από απόσταση 5-6 μέτρων.
Οι φετινές εκδηλώσεις ξεκίνησαν την Τρίτη 27 Σεπτεμβρίου με ομιλίες με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του καθηγητή Αθανάσιου Γκότοβου “Τσαμουριά”. Στην εκδήλωση μίλησαν ο καθηγητής Παναγιώτης Παπακωνσταντίνου με θέμα: “Βιώματα, τεκμήρια και μνήμη” και ο καθηγητής Αθανάσιος Γκότοβος με θέμα: “Ταυτότητες στην κατοχική Θεσπρωτία και ο ρόλος της Μουσουλμανικής μειονότητας”.
Οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν την Πέμπτη με επιμνημόσυνη δέηση στο σημείο της εκτέλεσης όπου βρίσκεται και το μνημείο των 49 πεσόντων, στην οποία παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων: Οι βουλευτές Θεσπρωτίας Βασίλης Γιόγιακας και Μάριος Κάτσης, ο δήμαρχος Σουλίου Γιάννης Καραγιάννης, οι δήμαρχοι Ηγουμενίτσας και Φιλιατών Γιάννης Λώλος και Σπύρος Παππάς αντίστοιχα, η Προόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Ηπείρου Σταυρούλα Μπραΐμη, ο Πρόεδρος της ΠΕΔ Ηπείρου Χρήστος Ντακαλέτσης. εκπρόσωποι των στρατιωτικών, αστυνομικών και λοιπών αρχών, ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Σουλίου Νίκος Αθανασίου, δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι και συγγενείς των 49 εκτελεσθέντων.
Στην ομιλία του ο Δήμαρχος Σουλίου Ιωάννης Καραγιάννης, μεταξύ άλλων έθεσε θέμα Γερμανικών αποζημιώσεων στη μαρτυρική Παραμυθιά.
