Σε ριζική αλλαγή του τρόπου είσπραξης του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας προχωρά η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, με στόχο τον περιορισμό της φοροδιαφυγής και την αποφυγή των επαναλαμβανόμενων ρυθμίσεων για την αποπληρωμή του ΦΠΑ. Το νέο σύστημα προβλέπει την αυτόματη απόδοση μέρους του ΦΠΑ στην εφορία, τη στιγμή που πραγματοποιείται κάθε συναλλαγή.

Στην πράξη, ένα ποσοστό του ΦΠΑ που εισπράττει η επιχείρηση θα παρακρατείται και θα αποδίδεται απευθείας στο Δημόσιο. Για παράδειγμα, σε συναλλαγή όπου ο ΦΠΑ ανέρχεται σε 50 ευρώ, ενδέχεται να αποδίδονται αυτόματα 15 ή ακόμη και 25 ευρώ, με το υπόλοιπο ποσό να συμψηφίζεται σε μεταγενέστερο χρόνο.

Για το ελληνικό Δημόσιο, το νέο μοντέλο σημαίνει αύξηση της εισπραξιμότητας και δραστικό περιορισμό των καθυστερήσεων που προκαλούν οι δόσεις και οι ρυθμίσεις. Για τις επιχειρήσεις, ωστόσο, συνεπάγεται απώλεια ενός άτυπου «κεφαλαίου κίνησης», καθώς μέχρι σήμερα πολλές χρησιμοποιούν τον ΦΠΑ που εισπράττουν για να καλύψουν τρέχουσες ανάγκες, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να τον αποδώσουν εμπρόθεσμα.

Ενδεικτικό της έκτασης του προβλήματος είναι ότι από τα περίπου 85 δισ. ευρώ πραγματικού ληξιπρόθεσμου χρέους προς το Δημόσιο, τα 25 δισ. ευρώ προέρχονται από απλήρωτο ΦΠΑ, ποσό που αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή φορολογικών οφειλών. Αυτός ήταν και ο λόγος που η φορολογική διοίκηση επέβαλε ήδη από πέρυσι τη μηνιαία καταβολή του ΦΠΑ, διαπιστώνοντας συστηματική χρήση του φόρου ως ρευστότητα από μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Δύο σενάρια στο τραπέζι
Η πλήρης εφαρμογή της αυτοματοποίησης προϋποθέτει τεχνικές αναβαθμίσεις στα συστήματα πληρωμών και προσαρμογές στο λογισμικό των POS και των ταμειακών μηχανών. Σύμφωνα με την ΑΑΔΕ, οι νέες ταμειακές διαθέτουν ήδη τις απαραίτητες δυνατότητες, ενώ η πιλοτική εφαρμογή θα ξεκινήσει από επαγγελματίες παροχής υπηρεσιών, όπου η διαδικασία είναι τεχνικά ευκολότερη, πριν επεκταθεί στο σύνολο της λιανικής.

Παράλληλα, εξετάζονται δύο βασικά σενάρια:

• Στο πρώτο, θα παρακρατείται σταθερό ποσοστό του ΦΠΑ σε κάθε συναλλαγή, για παράδειγμα 30% ή 50%, και το υπόλοιπο θα συμψηφίζεται με τον ΦΠΑ εισροών. Τυχόν οφειλή θα καταβάλλεται στο τέλος του επόμενου μήνα, ενώ επιστροφές θα πραγματοποιούνται εντός 30 ημερών.
• Στο δεύτερο, το ποσοστό παρακράτησης θα διαμορφώνεται ξεχωριστά για κάθε επιχείρηση, βάσει των στοιχείων τζίρου και ΦΠΑ του προηγούμενου έτους.

Μείωση του κενού ΦΠΑ και έλεγχοι με τεχνητή νοημοσύνη
Η αυξημένη χρήση καρτών, τα ηλεκτρονικά βιβλία και η διασύνδεση ταμειακών με POS έχουν ήδη περιορίσει τις απώλειες εσόδων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το κενό ΦΠΑ στην Ελλάδα μειώθηκε το 2023 στο 11%, από 13,7% το 2022, ενώ σε σύγκριση με το 2019 έχει περιοριστεί κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες. Ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώνεται στο 9,5%, με την ΑΑΔΕ να εκτιμά ότι έως τα τέλη του 2026 η χώρα θα ευθυγραμμιστεί πλήρως με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Παράλληλα με το νέο σύστημα είσπραξης ΦΠΑ, η ΑΑΔΕ δρομολογεί επιστροφές φόρων εντός 30 ημερών, ενισχυμένη παρακολούθηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών από τη στιγμή που δημιουργούνται και νέους ελέγχους με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και τεχνητής νοημοσύνης.

Στο στρατηγικό σχέδιο της Αρχής περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ο διπλασιασμός της εισπραξιμότητας των πραγματικών ληξιπρόθεσμων χρεών, η αύξηση της εμπρόθεσμης υποβολής δηλώσεων ΦΠΑ στο 99% και η ταχύτερη διεκπεραίωση ψηφιακών αιτημάτων πολιτών και επιχειρήσεων. Κεντρικός στόχος παραμένει η μείωση του φορολογικού κενού και η ενίσχυση των ελέγχων κατά της φοροδιαφυγής, του λαθρεμπορίου και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.